Vergeten woorden, vergeten praktijken?

Omschrijving

Zog is een heel oud woord en werd in de betekenis van ‘moedermelk’ voor het eerst aangetroffen in 1287. Het is een woord waarvan columnist Sylvia Witteman (de Volkskrant, 4 oktober 2024) zich afvraagt of we dat nog kennen, als ze mijmert over het gedicht Moeder van Willem Elsschot, met de regels:

Laat niet uw dagen slinken in verdriet;
geen macht die tanden aan uw mond verstrekt,
of ooit weer zog in uwe borsten wekt.

Het woord ‘zog’ wordt in onderzoek opvallend weinig herkend door Nederlanders en Vlamingen. De mens is een zoogdier en het hebben van zog deelt de mens met andere zoogdieren als koeien en varkens. Volgens de Agrarische Encyclopedie is zog de moedermelk bij zoogdieren die dient om de jonge dieren, die bij de moeder worden gelaten, te voeden. Men spreekt vooral van zog als men aan varkens denkt; bij andere dieren (merrie, schaap en eventueel koe) spreekt men meer van melk. In de mensenwereld is het verschillend woordgebruik van zog en melk in de loop der tijd waarneembaar. Vroeger werd bij de mens meer van zog gesproken en tegenwoordig van (moeder)melk.
Ik herinner me zog als een woord uit mijn jeugd in de jaren vijftig, dat vrouwen die borstvoeding gaven een soort mythische status verleende. Zog was iets wat zij hadden en soms ook niet hadden. Als vrouwen geen zog hadden, was dat heel zorgelijk. Het leven van kinderen kwam erdoor in gevaar. Hier kwam nog bij dat het moederschap door de katholieke kerk verheerlijkt werd en gesymboliseerd werd, niet in een seksueel ontwikkelde vrouw maar nota bene in de heilige maagd Maria, die onbevlekt het kind Jezus ter wereld had gebracht en hem ook nog borstvoeding gaf. Virgo lactans ofwel de zogende maagd is het beeld van de heilige Maria die haar kind Jezus de borst geeft. Een zogende moeder kreeg hiermee de status van een heilige. Voor zog kreeg ik een heilig ontzag.
Dat is eigenlijk altijd zo gebleven. Flesvoeding was een alternatief dat een tijd lang furore maakte, maar later weer door borstvoeding achterhaald werd. Vrouwen hebben tegenwoordig echter geen zog meer, maar gewoon moedermelk. Dit neemt niet weg dat ik nog steeds een heilig ontzag heb voor wat de natuur de mens te bieden heeft.