Sportidolen en lichaamsidealen

Omschrijving

Van oudsher hebben lichamelijke opvoeding en sport in dienst gestaan van idealen, variërend van tucht, kuisheid en vaderlandsliefde tot weerbaarheid en arbeidsproductiviteit. In de retoriek van de vroege ‘lichamelijke opvoeders’ overheerst de dienstbaarheid van lichamelijke aan morele en nationalistische vorming. Johann Bernhard Basedow (1723-1790) hechtte in zijn filantropinum, een onderwijzersschool te Dessau, veel belang aan lichamelijke vorming. De dagindeling bestond naast vijf uren studie ook uit vijf uren die waren bestemd voor dans, schermen, lichaamsoefeningen en muziek. Basedow meende hiermee de wilskracht en moed van de leerlingen te kunnen stimuleren. De pedagoog Christian Gotthilf Salzmann (1744-1811), enige tijd werkzaam in Dessau, richtte zijn eigen filantropinum op in Schepfenthal. Ook Salzmann nam het bewegingsonderwijs op in het schoolprogramma. Volgens Salzmann is het de taak van de lichamelijke opvoeding om ‘gezonde en opgeruimde, verstandige en goede mensen te vormen, ze hierdoor gelukkig te maken en in staat te stellen aan de bevordering van het welzijn van hun medemensen krachtig mede te werken’ (Schagen & Kramer, 1964: 130). Kuisheidsidealen speelden bij Salzmann op de achtergrond een belangrijke rol. Het ideaal van Christoph Friedrich Gutsmuths (1759-1839), de opvolger van Salzmann luidde: ‘Körperfestigkeit und Kraft, Mut und Mannsinn mit Kultur des Herzens und Geistes vereint’ (ibid: 140). Bij de eveneens invloedrijke Friedrich Ludwig Jahn (1778-1852) stonden gymnastiek en turnen vooral in dienst van patriottistische idealen en van het unieke Duitse volk.