Idealisme en het betrokken zijn op anderen

Omschrijving

In het essay ‘Iets wat niet bloeden kan’ dat Connie Palmen schreef voor de Maand van de Filosofie 2004 (met als thema ‘idolen’), stelt zij dat het onwenselijk is dat mensen idealen hebben. Het ‘eenzijdige’ karakter van een ideaal zorgt ervoor dat het concrete perspectief van de ander uit het oog wordt verloren en dat maakt het hebben van een ideaal verdacht. Onder meer een analyse van het idealisme van Volkert van der Graaf moet deze these onderbouwen. Haar begrip van wat het inhoudt een ideaal te hebben vertoont overeenkomsten met hoe soms tegen het geweten wordt aangekeken. Het geweten zou een koele, oordelende instantie zijn die niets te maken heeft met een werkelijke betrokkenheid op en bekommernis om anderen. Een ander concept van het geweten is echter ook mogelijk: één waarin juist de empathische reactie op het leed van de ander centraal staat. In deze bijdrage wil ik aantonen dat het hebben van een ideaal, net als het ontwikkelen van een geweten, juist een concrete betrokkenheid op de ander kan inhouden. Hieruit volgt dat wenselijk idealisme zich ook daartoe beperkt: dat het corrigeerbaar is door het leed van anderen.