De kerk als opvoeder

Omschrijving

Van oudsher heeft de christenkerk zich ingespannen om greep te krijgen en te houden op de jeugd. Zij besefte dat de jeugd van vitaal belang was voor haar voortbestaan en uitbreiding. ‘Wie de jeugd heeft, heeft de toekomst.’ In deze levensfase, waarin de mens het meest leerbaar en verleidbaar is, diende men te zorgen voor een effectieve ‘kerstenende’ beïnvloeding. In tijden waarin de spiritualiteit in de christelijke gemeenten minder floreerde en de moraal verflauwde, was dat volgens verontruste geestelijken altijd duidelijk afleesbaar aan de ‘losbandigheid’ van de jeugd. Als de geestelijkheid opriep tot boete en beterschap klonk daarin dan ook altijd een appèl op de jeugd en op haar opvoeders door. Voor vernieuwing van de kerk werd het engagement van de jeugd onmisbaar geacht. Een hervorming van de kerk – zoals die van de protestanten in de zestiende eeuw – werd opgevat als een ‘verjongingskuur’.

In dit hoofdstuk wil ik de pedagogische interesse van de kerk historisch belichten en wel op exemplarische wijze. Ik concentreer me daartoe op een kerkelijke traditie in ons land, waarmee ik als onderzoeker het meest vertrouwd ben: de traditie van het gereformeerd protestantisme. De schijnwerper wordt eerst gericht op de aandacht en zorg voor de jeugd binnen de uit de zestiende-eeuwse protestantse Reformatie voortgekomen gereformeerde kerk in de Noordelijke Nederlanden tijdens de zeventiende en achttiende eeuw.23 Daarna zal ik nog kort ingaan op de geschiedenis van de pedagogische aandacht voor de jeugd bij de zogenaamd nieuw-gereformeerden en wel tot na de Tweede Wereldoorlog, toen almaar meer jonge gereformeerden moeite kregen met de traditionele levensstijl en niet langer bereid waren om zich door paternalistische instanties en personen de wet te laten voorschrijven.