Ouderschapskennis 2017-2

Wanneer kinderen te vroeg geboren worden, start het ouderschap binnen de context van een ziekenhuis. Terwijl de zorg van het kind in handen is van medische professionals, wordt van ouders verwacht dat zij zich ontwikkelen in pedagogisch sensitief denken en handelen. Je prematuur geboren kind leren kennen én tegelijkertijd vertrouwen op jezelf als ouder, is een complexe opdracht. Als ouderbegeleider kun je in deze situatie ondersteunen door het ouderperspectief in beeld te brengen.
Ouderschap is kwetsbaar en bijzonder, zo blijkt uit de ervaringen en belevingen van ouders.
‘...Er is een moment geweest dat ik me afvroeg of mijn zoontje wel gehecht was aan mij want hij ging met iedereen mee. Maar ik kwam een keer van mijn werk en hij stond achter het ruitje van de deur. Ik zag een lach van oor tot oor, hij was zo blij toen hij mij zag! Als ik dat had kunnen vastleggen..'

Patchwork is een handwerktechniek waarbij verschillende lapjes stof aan elkaar worden genaaid. Om tot een mooi eindproduct te komen, zijn er ontelbare mogelijkheden. Onderling worden vaak stofjes en patronen uitgewisseld. De rubriek Patchwork bevat verhalen die illustreren hoe ouderbegeleiders samen met ouders een nieuw verhaal ‘weven' waarin andere en rijkere stukjes van hun ouderschap zichtbaar worden. In deze editie een bijdrage van psychotherapeut Nerissa Stoop over de precaire verhouding tussen psychiatrie en ouderschap. ‘Hulpverleners worden vaak vaak blind voor de zoektocht van deze ouders naar wegen om betrokken te blijven bij hun kind.'

Een 'ouder met een psychiatrische problematiek’ klinkt wellicht velen in de oren als een verontrustende combinatie. Binnen de hulpverlening bestaat een tendens om éénzijdig, vanuit een kind-perspectief, te kijken naar ouderproblematiek. Men denkt immers dat de (geestelijke) gezondheid van de ouder een rechtlijnige impact heeft op de ontwikkeling en het welbevinden van de kinderen (Van Daele, 2005). Omwille van het maatschappelijke belang dat we aan kinderen hechten, krijgt voor de hulpverlener het bieden van veiligheid en het garanderen van een 'goede’ opvoeding prioriteit boven het steunen van ouders en het verstevigen van de ouderidentiteit. De focus ligt al snel op het bijsturen van de psychiatrische problemen van de ouders in functie van het kind.

Hoe kun je studenten oudervriendelijker laten denken zonder ze de les te lezen? In haar columns geeft docent Maartje van Amsterdam een kijkje in haar klas.
'Waar moet ik aan denken bij een "goede ouder"-ervaring? Kun je een voorbeeld geven, want ik kan me er niets bij voorstellen’, vraagt een student. Ik moet even graven en bedenk dan hoe mijn zoon van vier afgelopen week de stoute schoenen aantrok en wat dat met mij deed.
In de schoenenwinkel kiest hij uit alle kleuren gympen uitgerekend het felroze paar.

In de vorige Ouderschapskennis publiceerden we een voorpublicatie uit deel vier en vijf van de herziene druk van het Handboek Methodische Ouderbegeleiding. Aanmelding, onderzoek en de adviesfase staan hierin centraal. Alice van der Pas gaf ter illustratie drie voorbeelden van aanmeldtelefoontjes, waaronder dat met mevrouw Van Daalen. Deze moeder lijkt in het eerste telefoontje verdere hulp een beetje af te houden. Hoe verloopt het contact daarna?

Hoe kunnen ouderbegeleiders zich vanaf het eerste telefoontje verbinden met ouders? Uit de voorbeelden van aanmeldtelefoontjes in mijn vorige artikel blijkt dat ‘snelcontact’ het antwoord is op deze vraag. Géén vragenlijsten. Ouders die bellen met een opvoedpuzzel willen aan de andere kant van de lijn meteen iemand met kennis van zaken en met aandacht voor hun verhaal. Dat is haalbaar, óók in het korte tijdsbestek van een aanmeldtelefoontje, mits we professionals inzetten met verstand van ‘informatie maken’. Met ‘informatie maken’ bedoel ik: losse, warrige of schijnbaar betekenisloze gegevens betekenis geven voor de cliënt door ze te ordenen, sorteren en herordenen, ontwarren of juist te combineren.

Wat moet je doen als je er niet helemaal gerust op bent dat een kind veilig opgroeit? Op basis van jarenlange ervaring ontwikkelden de auteurs van dit artikel samen met anderen het cirkelmodel voor veiligheid in gezinnen. Dit model kan worden ingezet bij het werken met gezinnen of als deskundigheidsbevordering. Het cirkelmodel helpt bij een zorgvuldige oordeels- en besluitvorming en leidt tot concrete stappen in situaties waarbij niet duidelijk is of het kind veilig is.

Het cirkelmodel is samengesteld uit diverse binnen-en buitenlandse inzichten vanuit systemisch denken voor het inschatten van risico’s en veiligheid (Munro, 2008). Het heeft als belangrijkste focus de samenwerking met het gezin en de mensen om hen heen, gericht op veiligheid. Het cirkelmodel is onder meer gebaseerd op het gedachtegoed van Signs of Safety, het werken vanuit de systeembenadering, presentie en progressiegericht werken. Het vertaalt dit in het concreet doordenken over wat er aan de hand is en welke stappen gezet moeten worden.

In de rubriek Opgetekend - de naam zegt het al - tekent ouderschapsdeskundige Janneke van Bockel de ervaringen op van ouders die op haar pad komen. Ditmaal het verhaal van een vader die op zijn sterfbed het contact met zijn zoon probeert te herstellen.

Inhoudsopgave

Trudy Mooren is klinisch psycholoog en psychotherapeut bij Stichting Centrum '45 en universitair hoofddocent op de afdeling klinische psychologie van de Universiteit Utrecht. Zij coördineert het programma ‘Kind, gezin en trauma' en is betrokken bij diverse onderzoeksprojecten op het gebied van trauma en gezinnen, persoonlijkheid, complex trauma en veerkracht. Samen met haar collega's van Stichting Centrum '45 ontwikkelde zij een preventief ondersteuningsprogramma voor ouders in asielzoekerscentra en vluchtelingenouders die al een verblijfsvergunning hebben in Nederland. Marjon Donkers sprak met Trudy Mooren over haar visie op ‘belast ouderschap' en over de manier waarop asielzoekers en vluchtelingen hun ouderschap invullen.

Na een moeizame, onveilige jeugd wordt Brigitta (54) in 1998 zelf moeder. Ondanks de liefde voor haar zoon en al haar goede bedoelingen slaagt ze er niet om hem voldoende geborgenheid te bieden. De geschiedenis lijkt zich te herhalen. ‘Ik ben een geparentificeerd kind. Zelf heb ik inmiddels ook een geparentificeerd kind en net als mijn moeder een alcoholprobleem.'
Brigitta: 'Ik ben op een moederdag geboren in Amersfoort. Ons gezin telt drie kinderen, ik ben de oudste. Mijn moeder was fysiotherapeute, mijn vader elektrotechnisch ingenieur. Iedere twee jaar verhuisden we, want mijn vader wisselde vaak van baan. Toen ik zes jaar was hebben we zo’n twee jaar in Frankrijk gewoond. Later, na de middelbare school, ben ik er teruggekeerd. Ik studeerde Franse letterkunde, maar door verkeerde vrienden en heroïnegebruik liep dat al snel uit de hand.’

Ouders die te maken krijgen met hulpverlening hebben vaak een gecompliceerd verhaal. Dit verhaal boven tafel te krijgen, is niet altijd eenvoudig. Bij de ontwikkeling van een projectopdracht ontdekten studenten dat tekenen hierbij een krachtig middel kan zijn. Het helpt ouders om hun gevoelens en gedachten onder ogen te zien, na te denken over hun situatie en nieuwe inzichten op te doen. Voor ons was dit aanleiding om stil te staan bij de vraag hoe we het verhaal van de ouder nóg beter centraal kunnen stellen. Wat vraagt dit van professionals? En hoe kunnen wij onze toekomstige professionals erop voorbereiden om het verhaal van ouders centraal te stellen?

Op 22 februari dit jaar verdedigde Luc Van den Berge in het Belgische Leuven zijn proefschrift. Hij lichtte die dag zijn onderzoek toe aan de hand van een verklaring van de titel van zijn proefschrift, die luidt: Parenting support revisited: Retrieving an ethics of hermeneutics. A philosophical investigation inspired by the viewpoints of Wittgenstein, Heidegger and Taylor\ ‘Van verschillende mensen kreeg ik de opmerking dat ze de titel van mijn proefschrift niet helemaal, of zelfs helemaal niet, begrepen. Op deze manier illustreer ik een belangrijke richtlijn uit de hermeneutiek of uitlegkunde.'

In 2015 gepubliceerde dr. Mariëlle Abrahamse in haar proefschrift Treating Young Children's Disruptive Behavior Problems het onderzoek naar Parent-Child Interaction Therapy (PCIT-oudertraining). In Ouderschapskennis 19/2 plaatste dr. Alice van der Pas vraagtekens bij dit onderzoek. Naar aanleiding van dit artikel ontving de redactie van Ouderschapskennis een ingezonden brief. Graag maken we ruimte voor deze reactie van de onderzoekers.
Graag danken wij dr. van der Pas voor haar bespreking van het onderzoek naar Parent-Child Interaction Therapy (PCIT), in Nederland gepubliceerd in het proefschrift ‘Treating Young Children’s Disruptive Behavior Problems’ (Abrahamse, 2015) in haar artikel ‘Onderzoek onder de loep’ in editie 2016-2 van het tijdschrift Ouderschapskennis. Wij willen graag reageren omdat er een reeks feitelijke onjuistheden in het artikel is opgenomen. Ondanks een uitgebreide toelichting van de resultaten en de nuancering van getrokken conclusies die in het proefschrift staan, zijn deze niet terug te lezen in het artikel. Door deze ingezonden brief willen wij deze onjuistheden rectificeren en reageren op het artikel. Om de leesbaarheid te vergroten zijn de onjuistheden puntsgewijs opgenomen in een appendix.

Wat valt er te lezen, leren en luisteren? Ouderschapsdeskundige Janneke van Bockel signaleert publicaties en bijeenkomsten die de moeite waard zijn. Suggesties voor deze rubriek zijn welkom via redactie@ouderschapskennis.nl

Toen wij aan kinderen begonnen, wist ik dat het ouderschap niet alleen financieel een wissel zou trekken, maar ook dat het ons een hoop tijd ging kosten, onze energie en uithoudingsvermogen op de proef gesteld zouden worden, dat het een aanslag zou zijn op onze draagkracht en een buitengewoon stevige relatietest. Maar ja, je krijgt er zoveel voor terug hè, zegt iedereen. Dus dat klusje gingen we wel klaren. Talloze generaties vóór ons was het immers ook gelukt.