Tijd voor betrokkenheid. Maatschappelijk engagement in het hoger onderwijs.

Omschrijving

Mijn verhaal vandaag is een drieluik over maatschappelijk betrokkenheid in het hoger onderwijs. Ik begin met de huidige context en argumenten voor het belang van maatschappelijke betrokkenheid.
Daarna vertel ik hoe maatschappelijke betrokkenheid eruitziet aan de Universiteit Utrecht en geef ik voorbeelden van initiatieven waar ik bij betrokken ben. En daarna volgt dan een blik op de toekomst.

De roep om maatschappelijk betrokkenheid in het hoger onderwijs.
Vanuit verschillende hoeken worden universiteiten en andere instellingen voor hoger onderwijs opgeroepen om zich meer te verbinden met de maatschappij: Het is tijd voor betrokkenheid. Je leest het in recente toekomstverkenningen voor het HBO en de universiteiten  strategische plannen van instellingen2, de aanvraageisen van subsidieverstrekkers en de hele Open Science beweging3 die erop gericht is de wetenschap meer open en transparant te maken voor demaatschappij.

Je ziet het ook terug in toenemende protestbereidheid onder studenten en medewerkers om de  universiteit ertoe te bewegen een bepaalde positie in te nemen en actie te ondernemen op actuele maatschappelijke thema’s. Denk aan de protesten rond de klimaatnoodtoestand en de oorlog tussen Israël en Hamas.
Ook in wetenschappelijke literatuur wordt steeds meer aandacht besteed aan maatschappelijk betrokken onderwijs en onderzoek, community engagement in het Engels. Als ik hier online naar zoek, zie ik in de afgelopen 10 jaar een duidelijk toenemend aantal publicaties over dit onderwerp.En de roep om meer maatschappelijke betrokkenheid is niet nieuw. Onze collega James Kennedy trok in zijn oratie als decaan Community Engaged Learning anderhalf jaar geleden paralellen met de jaren 60 en gaf een historische inkadering van de ontwikkelingen die leidden tot de huidige roep om maatschappelijke betrokkenheid4
.

Laten we stilstaan bij de verschillende redenen die worden aangehaald voor het belang van maatschappelijke betrokkenheid in het hoger onderwijs.
Ten eerste, we hebben momenteel te maken met grote maatschappelijke vraagstukken die niet vanuit één discipline of perspectief of door één bepaalde partij opgelost kunnen worden.

Verschillende soorten disciplinaire, praktijk en ervaringskennis moeten bij elkaar worden gebracht om complexe vraagstukken goed aan te kunnen pakken. En het hoort bij de maatschappelijke taak van het hoger onderwijs om hieraan bij te dragen.
Daarom moeten wetenschappers en studenten niet alleen samenwerken met collega’s en studenten van andere disciplines en opleidingen, maar ook met maatschappelijke partners en burgers die met die vraagstukken te maken hebben.
Dat besef leeft trouwens niet alleen in het onderwijs en het onderzoek. In de ontwerpwereld, bijvoorbeeld, is er, mede door het werk van Donald Norman, steeds meer aandacht voor community-based design.

Deze methode betrekt de mensen voor wie een ontwerp bedoeld is actief bij het hele ontwerpproces. Zij beschikken immers over een uniek perspectief en ervaringskennis.
Deze samenwerking leidt niet alleen tot betere ontwerpoplossingen, maar ook tot hogere acceptatie.
De arbeidsmarkt vraagt om afgestudeerden die breed kunnen samenwerken. Dat betekent dat opleidingen niet alleen aandacht moeten geven aan disciplinaire kennis en vaardigheden, maar studenten ook moeten leren om samen te werken over de disciplinaire grenzen heen, met maatschappelijke partners en burgers.

Een tweede reden voor meer maatschappelijke betrokkenheid is de verantwoording van de inzet van publieke middelen. De middelen zijn schaars en de maatschappij verwacht, terecht, dat onderwijs en onderzoek daadwerkelijk bijdragen aan de aanpak van maatschappelijk opgaves.
Wetenschappers en studenten moeten niet in een ivoren toren werken. Dat heeft ook te maken met democratisering van kennis. Kennis die wordt vergaard met publieke middelen moet beschikbaar zijn voor het brede publiek, door kennisdeling, samenwerking en co-creatie. Dit helpt ook om de geloofwaardigheid en het vertrouwen in het belang van wetenschappelijke kennis te vergroten.
Geen overbodige luxe in een tijd waarin wetenschappelijk kennis soms wordt weggezet als “ook maar een mening”.

Een derde reden is de invloed van maatschappelijke betrokkenheid in het onderwijs op het leren en de ontwikkeling van studenten.
Hier spelen twee punten. De eerste is dat maatschappelijk betrokken onderwijs een mooie manier is om studenten praktijkervaringen te bieden waarvan ze veel kunnen leren. Het kan leiden tot meer inzet en motivatie omdat duidelijker is wat het belang is van waar ze mee bezig zijn, waardoor ze
dieper graven, verder gaan, meer leren en onthouden. Ook helpt het studenten de vertaalslag te maken van theoretische kennis naar praktische toepassingen, waardoor het begrip van de stof zich verdiept en ze de kennis flexibeler toe kunnen passen. Er is ondertussen heel wat onderzoek dat het leerrendement van dit soort onderwijs aantoont.