Inzet van reviews na moord en doodslag in huiselijke kring

Omschrijving

Huiselijk geweld is een structureel maatschappelijk probleem, zowel in Nederland als in het buitenland, en kan fataal aflopen. In Nederland worden jaarlijks ongeveer 50 mensen omgebracht in huiselijke kring (Aarten e.a., 2022; Aarten & Liem, 2023; Centraal Bureau voor de Statistiek, 2024; Liem & Koenraadt, 2018; Liem & Leistra, 2024). In het buitenland, zoals in Portugal, Nieuw-Zeeland, en Engeland en Wales komen dergelijke zaken van fataal huiselijk geweld in aanmerking voor een review. Tijdens een dergelijke huiselijk geweld review (HG-review) wordt bekeken hoe de zaak verlopen is, en op welke punten de betrokken partijen contact hadden met instanties. Er wordt geïnventariseerd of er signalen gemist zijn die tot meer effectieve interventie hadden kunnen leiden, en of de zaak benodigde procesverbeteringen bij de instanties aan het licht brengt. In dit onderzoek willen wij verkennen of dergelijke HG-reviews ook in Nederland ingezet kunnen worden, en hoe een dergelijk instrument ingericht kan worden. Om antwoord te krijgen op deze vraag hebben wij een literatuuronderzoek uitgevoerd en daarnaast interviews gehouden met 25 experts uit binnen- en buitenland. De buitenlandse experts kwamen uit landen waar een review-instrument al bestaat. De Nederlandse experts waren vertegenwoordigers van ketenpartners op het gebied van huiselijk geweld in Nederland. Zowel Caribisch als Europees Nederland zijn daarbij vertegenwoordigd.

De bevindingen van het onderzoek laten zien dat de experts die directe ervaring hebben met reviews in het buitenland allen van mening zijn dat reviews meerwaarde hebben. Die meerwaarde van HG-reviews bestaat vooral in (1) de waarde die een review hee voor de nabestaanden; (2) het identificeren van mogelijkheden voor procesverbetering; en (3) het opbouwen van expertise over huiselijk geweld bij betrokken instanties.

Het voorkomen van toekomstige zaken van huiselijk geweld is geen realistisch doel voor HGreviews, omdat de effectiviteit van HG-reviews voor dit doel niet bewezen is. Hoewel reviews aanbevelingen opleveren om procesverbetering te bewerkstelligen, bleek uit de literatuur dat de aanbevelingen lang niet altijd geïmplementeerd worden. Een centrale bevinding binnen dit onderzoek is daarom dat het doel van HG-reviews duidelijk geformuleerd moet worden. De Nederlandse experts vinden het belangrijk dat het in een HG-review niet gaat om verantwoording afleggen (zoals bij onderzoeken door de Inspectie Justitie en Veiligheid), maar de instanties de mogelijkheid gee te reflecteren, expertise over de casuïstiek van huiselijk geweld op te bouwen, en relaties met ketenpartners te verdiepen in een sfeer van onderling vertrouwen. Met andere woorden: in de Nederlandse situatie is het belangrijk dat een HG-review duidelijk onderscheiden wordt van een Inspectieonderzoek.

Als het gaat om de praktische inrichting van een (eventueel) HG-review instrument in Nederland, hebben wij eerst de organisatie ervan in het buitenland nader geïnventariseerd. Daaruit kwam naar voren dat de organisatie van HG-reviews sterk verschilt tussen landen. Er bestaan verschillen in centrale versus decentrale organisatie, het type zaak dat voor een review in aanmerking komt, en het totale aantal zaken dat jaarlijks geanalyseerd wordt. In de interviews hebben we de buitenlandse experts gevraagd te reflecteren op hun ervaringen met deze uiteenlopende systemen. Daaruit bleek dat de experts het meest positief waren over een instrument met een landelijke coördinerende instantie en een bepaalde mate van standaardisering (zoals in de rapportage). De coördinerende instantie kan aan de hand van de zaak die voorligt lokale experts betrekken die kennis van de zaak hebben. Met betrekking tot de zaakselectie en de informatieverzameling, stond men het meest positief tegenover een monitor waarin alle zaken van fataal huiselijk geweld verzameld worden, en kwantitatief gecodeerd op een aantal kernvariabelen. In een dergelijk scenario komt de review-commissie periodiek samen om de zaken in algemene zin te bespreken, en die zaken te selecteren waarbij een meer gedetailleerde review zinvol is. Zo hee men overzicht over de algemene patronen, én gedetailleerd inzicht in specifieke zaken, en blij ook het aantal lopende reviews beheersbaar.

De resultaten van het onderzoek kunnen als volgt samengevat worden: het inrichten van een HG-review instrument hee meerwaarde voor het Nederlandse werkveld, mits er over de inrichting van het instrument goed nagedacht wordt, vooral met betrekking tot het beoogde doel van de reviews. Het verminderen van (fatale zaken van) huiselijk geweld, is niet realistisch als doel voor dit instrument. De vele praktische overwegingen die een rol spelen in het inrichten van het instrument betekenen ook dat een relatief lange aanloopfase te verwachten valt.