Evaluatie pilot gezinsvertegenwoordiger 'Scheiden zonder schade'

Omschrijving

Verreweg de meeste ouders (>80%) die uit elkaar gaan regelen de gevolgen van hun scheiding in onderling overleg. Zij zijn in staat om afspraken te maken over de verdeling van de zorg voor hun kinderen, de wijze waarop in hun levensonderhoud wordt voorzien en de vermogensrechtelijke afwikkeling van hun samenleving. Als ouders niet in staat blijken om samen een ouderschapsplan op te stellen of tot een goede uitvoering van dat plan te komen, kan de rechter een beslissing nemen over het gezag, de zorg- of omgangsregeling en de verdeling van de kosten van de kinderen. Een rechterlijke uitspraak heeft onder andere tot doel om de juridische strijd tussen ouders te stoppen. In de praktijk blijkt de strijd soms echter te blijven voortduren, bijvoorbeeld over de uitvoering van de gemaakte afspraken of de naleving van de rechterlijke beslissing.  

Een complexe scheiding is een scheiding waarbij ouders door aanhoudende ernstige conflicten het belang en welzijn van de jeugdigen uit het oog verliezen, evenals het wederzijdse belang. De gevolgen daarvan voor kinderen kunnen groot zijn: psychische klachten, loyaliteitsconflicten en school- en ontwikkelproblemen. Inmiddels is algemeen erkend dat de schade aan kinderen die worden blootgesteld aan een langdurige en heftige strijd tussen hun ouders op de korte, maar ook op de lange termijn groot kan zijn. Veel voorkomende gevolgen zijn een lager opleidingsniveau, lagere verdiensten, minder welbevinden en meer moeite met het aangaan en behouden van eigen relaties5 . Geschat wordt dat ongeveer 10 tot 15 procent van alle scheidingen een complexe scheiding is en dat jaarlijks 6.000 minderjarige kinderen een complexe scheiding meemaken.

Op 1 september 2018 is het Programma Scheiden zonder Schade (hierna: programma SzS) gestart om uitvoering te geven aan de actie-agenda ‘Scheiden… En de kinderen dan?’, met als doel schade bij kinderen als gevolg van (complexe) scheidingen te beperken. Het programma SzS wordt uitgevoerd in opdracht van de minister van Justitie en Veiligheid, de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en in partnerschap met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten. Het programma SzS werkt vanuit de overtuiging dat de complexiteit van scheidingszaken vraagt om: 1) samenwerking tussen de verschillende netwerkpartners en 2) een lerende benadering vanuit de praktijk.

Het programma SZS ontwikkelt in twee regiolabs (arrondissement Den Haag en regio OostBrabant) een nieuwe scheidingsaanpak die als doel heeft de-escalerend en dejuridiserend te werken. De nieuwe scheidingsaanpak kent drie principes:

- Vroegtijdige hulp en ondersteuning door laagdrempelige toegang tot neutrale informatie en ondersteuning;
- Een nauwe verbinding tussen zorg en recht, onder andere via de functie van een gezinsvertegenwoordiger en/of casushouder die het proces begeleidt;
- Een alternatieve procedure bij de rechter die meer is gericht op de-escalatie, omdat geschilpunten gezamenlijk kunnen worden voorgelegd.

In de regiolabs onderzoekt het programma SzS wat de mogelijkheden zijn tot meer samenwerking tussen het gemeentelijke domein (‘zorg’) en de juridische afwikkeling (‘recht’) van een scheiding8 . Dat gebeurt samen met gemeenten, lokale teams, de Raad voor de Kinderbescherming, Gecertificeerde Instellingen, advocaten, mediators, familierechters en andere samenwerkingspartners. 

Een onderdeel van de nieuwe scheidingsaanpak is de pilot Gezinsvertegenwoordiger/Casushouder waarbij ouders en kinderen tijdens of na de scheiding begeleid worden door een gezinsvertegenwoordiger of casushouder. In regiolab Den Haag gebruikt men de term gezinsvertegenwoordiger en in regiolab Oost-Brabant gebruikt men de term casushouder. Ten behoeve van de leesbaarheid van deze rapportage gebruiken wij in de rapportage steeds de term gezinsvertegenwoordiger. Daar waar gezinsvertegenwoordiger staat, wordt uitdrukkelijk ook casushouder bedoeld. 

Het programma SzS wenst de pilot Gezinsvertegenwoordiger te monitoren met als doel de pilot te evalueren en inzicht te geven in hoe de functie en de organisatie van de gezinsvertegenwoordiger er het beste uit zouden kunnen zien.