Achteraf, noten, dankwoord

Omschrijving

Het verlies aan eenheid van gedachte over de vraag waar het in de opvoeding naar toe moet, hebben we als een van de belangrijkste redenen gekwalificeerd waarom het pedagogisch project problematisch is geworden. Dat verlies aan eenheid stelt een hele discipline ter discussie. Het roept de vraag op of pedagogen aan het begin van de 21e eeuw nog iets zinnigs te zeggen hebben: Hoezo pedagogisch?

Het pluriforme karakter van de postmoderne samenleving is voor de pedagogiek vanzelfsprekend een groot probleem. Toch is er hier ook iets merkwaardigs aan de hand. Op het niveau van de samenleving had de moderne liberale staat individuele pluriformiteit allang mogelijk gemaakt. Pluriformiteit, verschil tussen individuele waardesystemen, was mogelijk gemaakt door de scheiding tussen privé en publiek. De fundamentele burgerrechten moeten onze vrijheid van levensvoering garanderen. De staat schrijft niet voor hoe ik heb te leven, hij legt mij hooguit beperkingen op wanneer ik anderen in hun individuele vrijheden belemmer. Respect voor de ander betekent niet alleen dat ik diens waarden deel, maar ook dat ik bewondering heb voor de manier waarop die ander die waarden uitdraagt. Respect voor de ander kan echter ook betekenen, dat ik de waarden van de ander niet deel, maar die ander toch in zijn waarde laat. In de woorden van Voltaire klinkt dat als volgt: ‘Ik kan uw mening nog zo abject vinden, maar ik zal uw recht verdedigen om die te uiten.’ Beide vormen van respect, respect voor waarden en respect voor personen, zijn niet alleen voor de samenleving van belang, maar spelen ook in de opvoeding een cruciale rol.