Ouderschapskennis 2016-1

Het aantal (echt)scheidingen in Nederland blijft groeien. Niet alleen de betrokken volwassenen en hun kinderen worden geconfronteerd met de gevolgen van de strijd die een (echt) scheiding over het algemeen in meer of mindere mate met zich meebrengt, maar ook professionals moeten hiermee dealen.
Het percentage echtscheidingen in Nederland is sinds 1950 van 3,0 echtscheidingen per 1000 gehuwden gegroeid naar 10,4 echtscheidingen per 1000 gehuwden. Het totale echtscheidings-percentage lag in 2014 op 40,1% waarbij de gemiddelde duur van het huwelijk 14,8 jaar bedroeg. Het aantal geregistreerde partnerschappen dat werd ontbonden in 2014 was 16%. In de loop der jaren is naast het aantal (echt)scheidingen het aantal huwelijksjaren voordat men gaat scheiden toegenomen. Hierbij neemt de gemiddelde leeftijd van de scheidende partners sinds 1950 gestaag toe. Kwam in 1950 de gemiddelde leeftijd van een scheidende partner uit op 37 jaar in 2014 was de gemiddelde leeftijd van de scheidende vrouw 43,5 jaar en van de scheidende man 46,7 jaar. (Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek)

In Finland gebruikt men veelvuldig de zogenaamde cirkeltechniek, zo’n twintig jaar geleden bedacht door de in Finland woonachtige Nederlandse gezinstherapeut Tejo de Bruijn. Ondanks — of misschien wel dankzij — de schijnbare eenvoud van het basismodel blijkt het mogelijk om met behulp van deze techniek opvallend ingewikkelde relationele gezinsprocessen zichtbaar en bespreekbaar te maken, los van man — / vrouwbeeld of van moeder- / vaderschap. De techniek is bij uitstek geschikt voor mensen die moeite hebben met het verbaliseren van relationele aspecten van hun gezinsleven. De praktijk heeft geleerd dat met name veel mannen hebben ervaren dat ze door middel van deze techniek beter mee kunnen praten over de verhoudingen binnen het gezin.

uis, tuin en keuken vormen een domein dat we door en door menen te kennen. Toch ontbreekt nog altijd het antwoord op de vraag: hoe komt het dat déze ouders hun wat ingewikkelde kind goed grootbrengen, terwijl andere ouders vastlopen met een heel gewoon kind. Of: waarom groeien sommige kinderen goed op ondanks armoede-en-wat-al-niet, terwijl andere kinderen vastlopen die het best goed hebben? Huis-, tuin- en keukentheorie klinkt dus bagatelliserend, maar het is bedoeld als een geuzennaam.
Er speelt zich veel af in onze huizen, tuinen en keukens: twee mensen wonen opeens onder één dak, worden vervolgens samen ouder en leven dag na dag met een of meer kinderen met zus of zo temperament - of beperking of ziekte - en dat jaar najaar. In huis, tuin en keuken ontmoeten twee, drie generaties elkaar, minstens twee families en allerlei omstanders en omstandigheden. Daarom lezen wij voor ons werk dus over ontwikkelingspsychologie, systeem- en leertheorie, cultuurtheorie, gendertheorie, gehechtheidstheorie - maar dat alles geeft nog geen antwoord op de vraag waarom het in de ene huis-tuin-keuken spaak loopt en in de andere goed. Sterker: verwijzen naar een ‘grote’ theorie kan riskant zijn en daarover ga ik het dus eerst hebben. Vervolgens bespreek ik twee nog relatief onbekende theorieën over goed groot worden en goed grootbrengen. Ze zijn van verschillende komaf - Amerikaans academisch onderzoek en Hollandse praktijkervaring - maar kwamen ongeveer tegelijkertijd tot dezelfde conclusie: dat het gangbare denken over risico’s voor ouders en kinderen niet klopt. Dat denken is naïef en daardoor zélf een risicofactor van jewelste voor kinderen en voor ouders.

Ongewone gezinnen, zoals nieuw samengestelde gezinnen, zijn eigenlijk heel gewone fenomenen. Deze gezinnen hebben echter last van een eenduidig model van gezinsleven: het model van het kerngezin waarin partnerschap en ouderschap samenvallen, en waar de kinderen in het bloed verbonden zijn met de ouders.
In nieuw samengestelde gezinnen blijken bloedbanden voorrang te hebben op verworven banden. Dit geeft spanningen die niet eenvoudig ongedaan gemaakt worden.
Een ouderbegeleider kan ouders helpen door deze verschillen in positie en de daaruit voortkomende spanningen te benoemen en ze in de context van samenleving, cultuur en tijd te plaatsen. Als het verschil in positie van ieder gezinslid er mag zijn, dan ontstaan er boeiende samenlevingsvormen.

Trefwoorden: echtscheiding, stiefouders, stiefgezinnen, ouderbegeleiding.

Lieve Cottyn is klinisch psycholoog, psychotherapeut en opleider aan de Interactie Academie te Antwerpen.
E-mail: lieve.cottyn@interactie-academie.be


Inleiding

'Stiefmoeder: 1. tweede moeder met betr. tot een voorkind van de vader 2. liefdeloze, hardvochtige moeder
Stiefvader: 1. tweede vader met betr. tot een voorkind van de moeder 2. liefdeloze vader.’ (Van Dale, Groot Woordenboek der Nederlandse Taal, 1995)
In haar roman De tweede familie beschrijft Shalev (2006) op aangrijpende en treffende wijze de ervaringen van een stiefmoeder, die zelf ook moeder is, bij het tot stand komen van haar nieuw samengesteld gezin of 'haar tweede familie’, zoals zij het noemt. Shalev beschrijft hoe de regel: 'bloedbanden hebben voorrang op verworven banden’ gevoeld wordt in alledaagse en banale gebeurtenissen. Duidelijk wordt ook dat, door de constante aanwezigheid van kinderen, er te weinig gelegenheid is om een goede partnerrelatie op te bouwen.

Waarom vechten gescheiden mensen zo vaak, zo heftig en zo lang? Ze weten toch dat het voor hun kinderen een ontwikkelingsrisico is? Professionals die hen terzijde staan, bij bijvoorbeeld het maken van het ouderschapsplan, voelen zich niet zelden machteloos. Hoe help je ouders om die strijd te stoppen?
In dit artikel ga ik in op de oorzaken van al dat gevecht. Het zit diep. Scheiden is zo erg omdat liefde zo mooi en belangrijk is. Scheiden is een proces van heel veel verlies. Het is geen natuurramp; die ander doet het je aan. Dat maakt boos. Conflict is niet zomaar een lastig bijverschijnsel bij een scheiding, het is de kern ervan. De professional die deze woede kan duiden, kan cliënten beter helpen om uiteindelijk te komen tot een nieuwe start.
Het artikel besluit met een aantal aanbevelingen en overwegingen.

Trefwoorden: echtscheiding, verwerking, conflict

Liesbeth A. Groenhuijsen is psycholoog/pedagoog. Zij werkte o.a. bij de Raad voor de Kinderbescherming en de Vrouwenopvang en in haar eigen praktijk. Zij specialiseerde zich in hulpverlening aan ouders en kinderen rond scheiding. Zij publiceerde daarover diverse boeken bij uitgeverij SWP. Zij is een veelgevraagd spreker en trainer.

De twee ouders aan mijn tafel zijn zes jaar geleden gescheiden. Meneer was verliefd op een ander, voor beiden was daarmee een scheiding onvermijdelijk. Ze vechten al die jaren om de zorgverdeling en om allerlei nevenaspecten. Een paar keer leek het even goed te gaan, maar er gebeurde altijd wel weer iets wat hen opnieuw aan mijn tafel deed belanden. De huidige controverse gaat over de wens van de vader om de kinderen op andere tijden bij zich te hebben.

Inhoud

2 Van de redactie

Thema: Ouderschap in en na een scheiding
4 Conflictescalatie bij scheidende partners, maar blijvende ouders | Lianne van Lith en Jocelyn Weimar
14 Stoppen als partners, doorgaan als ouders | Aleide Hendrikse-Voogt
18 Het had zo mooi moeten zijn. Over pijn en woede bij het verlies van liefde door scheiding | Liesbeth Groenhuijsen
26 Oudertaken bij echtscheiding - communicatieve munitie of poort tot ouder-schapsreorganisatie? | Ad de Gouw
40 Een ongewoon gezin: samen partners en niet samen ouders - hoe doe je dat? | Lieve Cottyn

Artikel
51 De noodzaak van huis-, tuin- en keukentheorie | Alice van der Pas

Wat als een echt- of partnerscheiding uitloopt op een ‘vechtscheiding’ waardoor kinderen het contact met een van de ouders verliezen?
Dit artikel zet het vizier op de complexiteit en belicht de effecten van een ‘vechtscheiding’ op ouderschap. Speciale aandacht krijgt de partnerscheiding die leidt tot contactbreuk van een ouder met een kind. Wat zijn de gevolgen daarvan voor beide ouders en vooral wat betekent het voor kind en ouder wanneer een van de ouders niet meer in staat is om oudertaken uit te voeren?

Trefwoorden: Echtscheiding, vechtscheiding, oudertaken, ouderschapsreorganisatie

Ad de Gouw is coördinator van Het Omgangshuis van Stichting Maashorst te Den Bosch, docent ouderbegeleiding en intervisietrainer in eigen praktijk.

E-mail: a.degouw@chello.nl


Inleiding

Bij een echtscheiding moet veel worden geregeld. Denk aan de verdeling van huisraad, de verkoop van het huis of het financieel mogelijk maken dat een van de ouders - al of niet met het kind - erin kan blijven wonen, de alimentatie, het verdelen van foto’s uit de gezamenlijke albums en bepalen wie wat krijgt van wat voor beiden emotionele waarde heeft. Over dat alles moet gezamenlijk worden besloten in een periode waarin een echtpaar meestal onvoldoende of geen gezamenlijkheid meer ervaart.

Het proces van het worden van ex-partners na partners te zijn geweest gaat niet zonder slag of stoot.
De auto rijdt voor. Daar komt Saskia's ex-partner, Bas, aangereden. Hij komt de kinderen, Mees van 11 en Rivka van 9, ophalen. Ze gaan drie weken met hem naar Italië. Saskia is nog nooit langer dan drie nachten zonder hen geweest. Hoe moet zij deze periode overbruggen? De kinderen rennen joelend naar buiten. Au! Au! Au! De tranen branden achter haar ogen. Bas en Saskia zullen nog even een kop koffie met elkaar drinken en dan gaat Bas met de kinderen op vakantie. Voor het eerst zonder Saskia. Saskia maakt zich zorgen: zou Bas het aankunnen?! Ze heeft een lijstje klaarliggen met dingen waar hij aan moet denken.
Saskia en Bas zijn drie maanden geleden gescheiden gaan wonen, nadat Saskia negen maanden eerder had aangegeven niet verder te willen met Bas. Zij had het gevoel dat zij alles toch al alleen deed en voelde zich in het huwelijk te weinig gesteund door haar man. Ze voelde zich zo eenzaam dat ze besloten had om niet verder te willen met Bas. Voor Bas hoefde dit niet. Hij begreep het niet en vond dat ze het toch goed hadden samen. Omdat een huwelijk niet door één persoon in stand gehouden kan worden, begreep Bas dat hij de scheiding niet kon tegenhouden. Uiteindelijk hebben ze samen met behulp van een mediator afspraken gemaakt over de gevolgen van de scheiding. Deze afspraken hebben ze vastgelegd in een convenant en ouderschapsplan. Ze geven nu drie maanden uitvoering aan deze nieuwe afspraken. Zij merken beiden dat het een heel proces is om van partners ex-partners te worden en toch in contact samen ouders te blijven.

Het aantal echtscheidingen in ons land neemt nog steeds toe en bijna alle hulpverleners krijgen in hun werk dan ook met echtscheidingsperikelen te maken. Op het ogenblik strandt ruim 40 procent van de huwelijken (in 1980 was dat 24 procent) en zeker waar er kinderen in het geding zijn, nemen de conflicten tussen de voormalige partners toe. De percentages zijn verontrustend, zo lezen we in de bijdrage van Lianne van Lith en Jocelyn Weimar. In hun artikel analyseren zij het conflictverloop met als oogmerk: wat helpt 'scheidende’ ouders in hun rol als 'blijvende’ ouders?
Het proces dat leidt van partner tot expartner gaat niet zonder slag of stoot. Vaak duurt dit loskomen van elkaar zo’n twee tot drie jaar. En in de tussentijd zullen de ouders soms schurend en zoekend een nieuwe balans moeten zien te vinden om samen invulling te geven aan de opvoeding. Dat een en ander niet meteen even soepel loopt, is ook logisch. Aleide Hendrikse-Voogt beschrijft een case om dit te verduidelijken.
Liesbeth Groenhuijsen gaat in op de pijn en woede bij het verlies van liefde door scheiding. Mensen hebben geen recht op geluk, maar ze hebben wel het recht ernaar te streven. Ongeluk en tegenspoed, mits niet al te verwoestend, leiden vaak tot persoonlijke groei. We zouden er dus wel wat zuiniger op mogen zijn. Duurzame liefde vraagt een inspanning, allereerst van de partners. Maar wetende dat vele complexe scheidingen risico’s voor de ontwikkeling van de betrokken kinderen met zich meebrengen, ligt daar ook een taak voor de samenleving en de professionals.