Ouderschapskennis 2015-3

Een interview met Yol Kuijer, ouderschapscoach van het project ‘Coaching na de diagnose’
Sinds mei 2011 worden alle baby’s door middel van de hielprik gescreend op Cystie Fibrosis - in de volksmond: ‘taaislijmziekte’. Cystie Fibrosis (CF) is een ernstige aangeboren ziekte. Kenmerkend voor CF is dat de slijmvliezen taai slijm afscheiden. Dit veroorzaakt verstoppingen in met name de luchtwegen, de alvleesklier en de lever. (zie kader)
Per jaar worden er ongeveer 35 kinderen met CF geboren. Waar vroeger de diagnose CF vaak pas gesteld werd als kinderen al enkele jaren oud waren, krijgen ouders deze boodschap nu als hun kind een paar weken oud is en ze soms zelf nog niets bijzonders gemerkt hebben aan hun kind. De Nederlandse Cystie Fibrosis Stichting (NCFS) vroeg zich af: wat betekent dit voor ouders, hoe gaan ze met de diagnose om? Hoe kunnen we ouders ondersteunen in hun prille ouderschap bij wat de diagnose oproept?

'Op de basisschool heeft uw kind niets hoeven doen. Dat betekent dat hij of zij het eerste jaar zal moeten leren leren en u als ouder heeft daarin een rol.’ Deze uitspraak van de directeur van een gymnasium tijdens de scholenverkentocht is blijven hangen. Toespraken horen bij het schoolkeuzeproces, de eerste stap naar het voortgezet onderwijs, en wij ouders krijgen diverse boodschappen: 'U moet uw kind zelf de school laten kiezen.’ 'U zult uw kind moeten loslaten.’ 'Wel verwachten wij van u dat u uw kind helpt met leren leren.’ 'Maar doet u vooral ook weer niet te veel.’ De school moet nog gekozen worden, maar de rolverdeling is helder! Wat nog ontbreekt, is een handleiding voor het 'leren leren’.

Herkent u dit: ‘Wij beantwoorden uw zorgvraag met een aanbod op maat’? Het klinkt vraaggericht en cliënt-centraal, maar als we deze vorm van zorgverlening onder de loep nemen, wordt duidelijk dat het toch meer aanbodgericht is dan we denken. Vraaggestuurde zorg is in de praktijk vaak niet meer dan de vraag afstemmen op het aanbod dat het systeem biedt. Vergelijk het met een groentekraam: veel soorten groenten liggen kleurig glanzend uitgestald. Maar de klant weet niet wat te kiezen: zo veel keuzemogelijkheden, bereidingswijzen en zelfs onbekende soorten. De klant laat zich leiden door het verkooppraatje van de marktkoopman en kiest uit zijn aanbod. Tijdens het Congres Ouderschapskennis 2015 ging ik tijdens een workshop in gesprek met deelnemers over dialooggestuurde zorg.

Ouders van zorgintensieve kinderen zijn emotioneel kwetsbaar als het over hun kinderen gaat. De zorg voor het kind met een beperking en de interactie met professionals roept bij hen een breed scala aan emotionele reacties op. Afstemming tussen ouders en professionals brengt voor allen uitdagingen met zich mee. Wanneer dit proces onvoldoende afgestemd verloopt, kan dat polarisering in de hand werken. De emotionele binnenwereld van de ouder kan ontregelen wanneer professionals het perspectief van de ouder uit het oog verliezen of onvoldoende kunnen hanteren. Chiel Egberts exploreert in zijn boek ‘Moeders met een missie' de symbiose in de driehoek cliënt, familie en begeleider bij kinderen met een beperking en geeft daarbij concrete handvatten aan de professional om de ouderlijke loyaliteit, de professionaliteit van begeleiders en de autonomie van de cliënt zoveel mogelijk tot hun recht te laten komen.

Inhoud

170 Van de redactie
172 Kolom
Geen zin | Janneke van Bockel

174 Wat heet (nog) ouderbegeleiding
Praten over je kind, niet altijd makkelijk | Margreth Hoek

Thema

186 Inleiding op het thema

189 Ouderschap bij ziekte en mantelzorg | Els Jonker

193 Dialoog gestuurde zorg | Elke de Quay

196 Ook de organisatie oudervriendelijk | Ineke Huibregtsen

203 Ouders met een licht verstandelijke beperking | Marieke Meppelder e.a.

211 Een moeder, een zoon, een beperking | Miranda van den Akker

219 Opvoedparty | Katrien Laane

228 Teambespreking, werkondersteuning en supervisie als bron van herbevinden | Sabine Vermeire

243 Tas | Jan Elemans

Alledaags ouderschap
244 Leren leren | Parel van Panama


Interview
247 ‘Een ziek kind krijgen geeft een aardverschuiving.' Een interview met Yol Kuijer | Edith Raap


Literatuur/recensies
254 Meer dan opvoeden. Perspectieven op werken met ouders | Gé Haans 256 1gezin, 1plan. Handboek voor de praktijk | Gé Haans 258 Het onvoltooide kind |Janneke van Bockel
262 Leven met Lucas, Gedonder op de roze wolk en Living in the real world | Edith Raap

Een diepe zucht ontsnapt me als ik de auto de snelweg opdraai. Het is een half uurtje rijden naar mijn volgende afspraak en ik heb geen zin. Ik kan mezelf wijsmaken dat ik moe ben en dat mijn hoofd omloopt met alles wat nog moet, maar als ik eerlijk ben, heb ik gewoon geen zin.

Diverse recensies

ls maatschappelijk werker heb ik veel gewerkt met ouders, In die jaren heb ik me verdiept in ouderschap en ouderbegeleiding, Met als doel dat ik het goede gesprek kon voeren en ouders kon ondersteunen in hun ouderschap, Mijn focus lag dus op het vergroten van mijn eigen deskundigheid, Tegelijkertijd merkte ik ook dat de manier waarop de organisatie werkte grote invloed had op de kwaliteit van de ondersteuning van ouders: lange doorlooptijden, het veroordelen van gedrag van ouders, onvriendelijk taakgebruik in dossiers ... de lijst is lang,
Mijn invloed op die aspecten was beperkt en dat was één van de redenen waarom ik solliciteerde naar leidinggevende posities, Nu ik directeur ben van een zorgorganisatie voor mensen met een verstandelijke beperking heb ik de kans én de verantwoordelijkheid deze organisatie van beneden naar boven oudervriendelijk te maken, De tijd helpt daarbij: de zorg en zorgorganisaties zijn op meerdere manieren in transitie, In dit artikel doe ik daarvan kort verslag, De inhoud is ook besproken tijdens een van de deelsessies van het Congres Ouderschapskennis 2015,

Begin jaren negentig was ik werkzaam als pedagoog en preventiefunctionaris in wat toen nog een achterstandswijk heette. Ik vertoefde veelvuldig in buurthuizen, peuterspeelzalen en ik bezocht speel-inloopochtenden omdat ik daar mijn doelgroep vond: ouders, liefst van allochtone afkomst, met kinderen van o tot 18 jaar. Mijn missie: opvoedingsondersteuning op maat bieden, bij voorkeur aan moeilijk bereikbare groepen ouders en opvoeders. En niet onbelangrijk: uit iedere opvoeder het mooiste naar boven halen. Opvoedingsondersteuning was nog geen vak, laat staan een opleiding. Maar ik geloofde erin, en doe dat nog steeds.
Ouders ontdekten dat ze voor opvoedadviezen bij mij terecht konden. Ik kreeg het vertrouwen van de doelgroep. Bovendien werden alle ouders weer in hun kracht gezet als opvoeders, ondanks de soms beroerde omstandigheden (financieel, sociaal-emotioneel, psychiatrisch} waarin zij verkeerden. Iedereen heeft immers opvoedkwaliteiten en unieke en waardevolle kennis over zijn eigen kind. Later werd deze aanpak bekend als ‘empowerment’ van ouders.

Ouders met een licht verstandelijke beperking hebben te maken met een veelvoud aan risicofactoren bij het opvoeden van hun kinderen. Daarbij krijgen zij vaak ondersteuning van professionals. Maar de aansluiting tussen ouders en de ondersteuning die zij krijgen is niet optimaal. In dit artikel verkennen we de rol van de begeleider in de aansluiting tussen ouders en professionals. In het bijzonder focussen we op de rol van mindset, dat zijn de verwachtingen van begeleiders over de mate waarin ouders met een verstandelijke beperking hun opvoedings-vaardigheden kunnen verbeteren. We presenteren de resultaten van één van de deelstudies van het onderzoek ‘Wat Werkt voor ouders met een licht verstandelijke beperking?’

Over het opgroeien met ziekte en zorg wordt allengs meer gepubliceerd. Ouderschap in geval van ziekte en zorg blijft daarin echter nog vrijwel onontgonnen terrein. Tijdens het Congres Ouderschapskennis keek ik terug op het leven van mijn zieke moeder en de metapositie als buffer voor het ouderschap van mijn vader en moeder.
In dit artikel illustreer ik die voordracht met herinneringen en citaten. En ik geef voorbeelden vanuit mijn praktijk als jeugdarts over hoe ik als professional die metapositie probeer te versterken en welke belemmeringen daarbij kunnen optreden. ‘Alleen als je als professional open met ouders uitwisselt over de stand van zaken op de ouderlijke werkvloer, kun je hen helpen de metapositie in te nemen, kun je meedenken over oplossingen en over het versterken van de andere buffers.’

Gedurende het begeleidingsproces kan de samenwerking tussen ouders en ouderbegeleider wel eens problematisch zijn of loopt een en ander niet zoals gewenst. Ouders en ouderbegeleiding raken elkaar kwijt en de ouderbegeleider weet niet meer hoe verder te gaan. Zijn professionele identiteit staat onder druk. Hij is onthand en zijn kennis en vaardigheden lijken niet langer beschikbaar.
Teambesprekingen, werkondersteuning of supervisie worden ingezet om de zaak weer vlot te trekken. Willen deze interventies ook als steun voor de ouderbegeleider werken, dan moet er met een aantal zaken rekening worden gehouden. In dit artikel laat ik een aantal mogelijkheden zien om de samenwerkingsrelatie met de ouders weer op de rails te zetten en de ouderbegeleider zijn professionele identiteit te verrijken.

“Ouders zijn moeilijk te bereiken en als je ze hebt bereikt luisteren ze niet, zijn ze niet geïnteresseerd of werken ze niet mee. Lastig die ouders...”. Je hoort het professionals vaak zeggen. Maar als organisatie of professional moet je kunnen samenwerken met ouders, ook als je ze lastig vindt. De allereerste vraag is bovendien: ‘hoe komt het dat je ouders als lastig ervaart? Wat heeft dat met jou en jouw manier van werken te maken?’ Hoe je verbinding kunt maken met ouders, ook als het lastig is, daarover ging het 3e Landelijk Congres Ouderschapskennis in mei 2015. In dit nummer zijn een aantal bijdragen opgenomen.

Deze jaargang is de laatste voor drie redactieleden die al lang bij het tijdschrift betrokken zijn:
Hanneke Miley vanaf 2005 gestart als lid van de i-redactie, het internationale nummer dat we jarenlang hebben vormgegeven, en later als volledig redactielid en lid van kernredactie.
Ad de Gouw vanaf 2003 waarvan 9 jaar als redactiesecretaris, een veeleisende en verbindende functie in de redactie.
Ineke Huibregtsen vanaf de start van het tijdschrift 1998 en vanaf 2003 als hoofdredacteur.

‘Ik vind het bijzonder dat we als ouders zo snel zulke persoonlijke verhalen delen, We zijn tenslotte vreemden voor elkaar’, zei een buurtmoeder na haar eerste ervaring met Het Ouderschapsspel, Ouders met een tiener op een school voor voortgezet speciaal onderwijs hadden het over ‘warm, open, veilig, welkom, vertrouwen’ en vonden het ’heerlijk om met een paar woorden al begrepen te worden’, Na een bijeenkomst met migrantenvrouwen zei een vluchtelingmoeder stralend: “Alles, ik neem alles wat hier is gezegd mee naar huis,”
In het alledaagse leven praten ouders meestal ‘selectief over hun kinderen, Ze delen de succesverhalen - wantje kind grootbrengen gaat toch vanzelf. - maar ‘ruimte’ voor gesprekken over wat het ouderschap voor je betekent is er zelden, Toch is het een wezenlijk deel van je leven! Mede daarom delen ouders negatieve ervaringen en vragen liefst met een vertrouweling: iemand met eenzelfde opvoedstijl, wiens kind een jaar ouder is en die hun kind kent (Bolt, 2000),
Zou het spelenderwijs lukken om ouders met elkaar in gesprek te krijgen, vroeg ik me dus af. Via een laagdrempelig spel en met veilige spelregels? Wat zou dit kunnen opleveren? Hieronder mijn verslag over hoe er een echt spel ontstond, wat het ouders aan nieuwe inzichten opleverde en waarom het zo belangrijk is dat juist ouders ‘zoekende verhalen’ kunnen vertellen,