Ouderschapskennis 2014-3

Tjeerd, je moet echt even naar de dijk lopen. Het is eb en de Waddenzee is nu heel anders dan vanmiddag.’
Mijn man spoort onze zoon aan op pad te gaan terwijl hij zelf een rondje gaat hardlopen. Ik vul aan: 'Goed idee: ga samen met Paul kijken. Ik kom zo, maar eerst even opruimen.’ Ze zijn al weg als ik opeens denk aan die drukke weg en ik roep ze na: 'Goed opletten bij het oversteken!’

Ouders hebben een belangrijke taak in het helpen individueren van hun kind in de verschillende ontwikkelingsfasen. Ze zullen meer ruimte geven aan hun kind als ze vertrouwen hebben in hun zelfregulerend vermogen.
Maar wat als hun kind (chronisch) ziek is? Welk effect heeft een lichamelijke ziekte op de autonomieontwikkeling van hun kind en op zijn losmakingsproces? De ontwikkelingstaken die gezonde kinderen veelal vanzelfsprekend oppakken en doorlopen, kan het zieke kind soms veel moeilijker doormaken. Het bestaan van een (chronische) ziekte kan leiden tot meer angstige momenten die het gevoel van veilige gehechtheid bedreigen. De mogelijkheid om hun kind conform de leeftijdsfase los te laten, is voor ouders vaak heel moeilijk vanwege de noodzaak om te waken over de lichamelijke toestand van hun kind.
In dit artikel ga ik hier nader op in. De vraag komt aan bod hoe ouders in dergelijke situaties hun relatie met hun kind kunnen vormgeven en hoe ouderbegeleiding en kindertherapie kan verlopen, om ouders en kind een gezonde separatiemogelijkheid te bieden zonder de medische behandeling, de compliantie, geweld aan te doen.

In 2009 heb ik na 34 jaar werkzaam te zijn geweest als professional in de jeugdhulpverlening, de overstap gemaakt naar cliëntenparticipatie binnen de jeugdzorg. Daar probeer ik een transformatie binnen participatie op gang te brengen: van medezeggenschap naar zeggenschap. Dit kan niet zonder de inbreng van en samenwerking met ouders en jongeren. In dit artikel laat ik zien hoe mijn opgedane kennis en ervaringen als professional een rol hebben gespeeld in het vinden van een nieuw vak in de context van cliëntenparticipatie: van hulpverlener naar participator.

Ouders die met hun kinderen in behandeling komen, zijn zich meestal bewust van de negatieve interactiepatronen die zijn ontstaan en de daarbij behorende moeilijkheden. Het ontbreekt hun eerder aan voldoende vertrouwen in zichzelf, als ouders, of in hun kinderen. De gezins-creatieve-therapie (GCT) is een geprotocolleerde behandelmethode voor gezinnen in beeldende therapie, gericht op systeembeïnvloeding en ouderondersteuning, ontwikkeld door Frans Beelen (Beelen, 2003). Het doel is om met behulp van beeldende gezinsopdrachten al doende ‘goede ouder’-ervaringen op te doen waardoor het zelfvertrouwen van ouders vergroot wordt en het (weer) lukt om succesvol leiding te geven aan hun kinderen.
Tijdens het Congres Ouderschapskennis op 16 april 2014 in Bussum, hebben deelnemers kunnen ervaren hoe het opdoen van een ‘goede ouder’-ervaring in de praktijk van GCT gestalte kan krijgen.

Steeds vaker lees je in beleidsteksten over ouders die de regie houden over hun zorgvraag. Maar wat is volgens ouders daarvoor nodig? In co-creatie met ouders en vrijwilligers van Stichting De Noodkreet is het werkboek Houvast ontwikkeld: een inspiratielijst voor ouders die het overzicht kwijt zijn en steun zoeken bij het vinden van oplossingen voor hun problemen. Houvast helpt ouders overzicht te krijgen en te bedenken welke problemen zij aan willen pakken, wat zij? willen veranderen en welke steun zij nodig hebben. Het werkboek helpt hulpverleners de vragen te stellen die ouders in hun kracht zetten, zodat zij de regie kunnen houden over hun zorgvraag. Zo draagt Houvast bij aan het ontwikkelen van een gelijkwaardige relatie tussen ouders en hulpverlener. Een van de workshops van het Congres Ouderschapskennis was een rondetafelgesprek over het ontstaan en de ontwikkeling van Houvast en over de vervolgplannen.

Inhoud
162 Van de redactie | Ineke Huibregtsen

Kolom
164 Kennismaken |Janneke van Bockel

Thema
165 Samen aan tafel |Janneke van Bockel
171 Houvast voor ouders die steun zoeken | Margreth Hoek
179 Gezins-creatieve-therapie |Josephine van Spanje
185 Eigen kracht inspireren door de juiste attitude | Marianne van de Laar
198 Oudergerichte professionals | Wim Goossens
213 Altijd is Kortjakje ziek | Merlijn van Eijk

Alledaags ouderschap
227 Crocs met een verhaal | Parel van Panama

Woord en weerwoord
229 Oei ouderschapsgroei | Alice van der Pas
236 Oei ik groei | Rita Blaak

Ouders in beeld
238 Echt gebeurd | José Koster

Literatuur

Recensies
242 Praten met ouders | Gé Haans
244 Uitvindboek voor ouders |José Koster
246 Hoezo, roze wolk | Marieke van Luin

Heb ik het adres eigenlijk wel goed genoteerd? Hopelijk klopt de tijd die in mijn agenda staat. Ze hebben zichzelf aangemeld, dat is mooi. Als ze nu maar niet verwachten dat ik met een toverstafje alles kom oplossen. Wat is hun vraag ook alweer? Heb ik alles wel goed genoeg doorgenomen? ‘Zeg doe eens rustig jij, je zit helemaal te bibberen achter het stuur, wat is dat nou?’ spreek ik mezelf vermanend toe. Terwijl ik onderweg ben naar een nieuw gezin meanderen onzekere vragen door mijn hoofd. Ik ken het inmiddels van mezelf. Het blijft spannend om voor het eerst ergens over de drempel te stappen. Wat tref ik aan? Vinden we elkaar? Tegelijkertijd is het mijn manier om me op te laden, scherp te stellen, nieuwsgierig te worden en afgestemd te raken.

Literatuur - recensies

Op 16 april 2014 sprak ik tijdens het Congres Ouderschapskennis over ‘Ouderschap vanuit een kras op het bestaan!’ Ik startte vanuit mijn kwetsbare ouderschap van onze verstandelijk gehandicapte en autistische zoon Michel. Op basis van eigen ervaringen als ouder legde ik verband met ervaringen op het gebied van good and bad practices met professionals en die vertaalde ik vervolgens in ideeën voor het ontwikkelen van oudergerichte professionals en organisaties. Over dit laatste thema verzorgde ik nog de workshop - ‘Oudergerichtheid op alle niveaus’ - samen met de manager, de teamleider en de persoonlijke senior cliëntbegeleider van de Stichting Pergamijn, waar mijn zoon nu woont. Aan het einde van het congres verzochten het publiek en de redactie van dit tijdschrift mij om de lezing te publiceren, met name vanwege de manieren waarop de omgang met onze autistisch en verstandelijk gehandicapte zoon met ernstige gedragsstoornissen mijn ouderschap heeft ingekleurd en beïnvloed. Dit vroeg echter meer emotionele arbeid dan gedacht. Het is te vergelijken met een lichtbol in de disco: steeds licht alweer een nieuw aspect op dat betekenis heeft gehad voor mijn ‘ontregeld ouderschap’, zoals ik het graag noem.

Radiofragment: Echt gebeurd,
Aflevering: ‘Thuiskomen’ door: Eva Maria Staal

Aflevering 46 van het radioprogramma: ‘Echt gebeurd’
Duur: 16 minuten. Te beluisteren op www.josekoster.nl/afbeeldingen/thuiskomen.mp3

Echt Gebeurd is een initiatief van Micha Wertheim en Paulien Cornelisse. De redactie bestaat verder uit Rosa van Toledo en Eva Maria Staal. www.echtgebeurd.net
Echt Gebeurd komt tot stand met steun van Comedytrain.
Productie: Nicolaas Vrijman
Deze aflevering is uitgezonden door de VPRO op donderdag 18 april 2013.


‘Echt gebeurd’ is een maandelijks radioprogramma waarin mensen op een klein podium mooie, bijzondere of grappige verhalen vertellen over iets dat zijzelf hebben meegemaakt. In aflevering 46 met als thema ‘Thuiskomen’ vertelt Eva Maria Staal haar verhaal over de lange weg naar de adoptie van haar kindje uit Peking.

Een verslag van een sessie op een congres
Twee dagen voor het Congres Ouderschapskennis hoor ik dat het aantal deelnemers aan mijn deelsessie over het keukentafelgesprek verdubbeld is. Ik schrik. Omdat we met een klein clubje zouden zijn durfde ik het aan om een experiment te gaan doen. Ik was van plan om een schrijfsessie over het onderwerp te houden. Met twaalf mensen is dat in mijn eentje te behappen, maar met meer dan twintig? Ik weet het niet. Ik twijfel. Het voelt kwetsbaar, wat dan wel weer passend bij het onderwerp is. Aan de andere kant lenen de oefeningen die ik heb voorbereid zich goed om vooral te ervaren, niet te veel te praten. Als we wat minder voorlezen dan ik gepland had en vooral doen, kan het misschien wel. Dan lijkt het me een mooie uitdaging om met twintig mensen zwijgend aan het werk te zijn. Op de dag zelf hoor ik verschillende mensen zeggen dat ze niet ingeschreven zijn, maar wel zullen aanschuiven. Als iedereen maar kan zitten en een plekje heeft om te schrijven ... De U-opstelling van de congresorganisatie bouw ik om tot een groot carré, zodat we met zijn allen om tafel zitten en ik ertussenin in plaats van ervoor.

De belangrijkste doelstelling van dit tijdschrift is de ontwikkeling van de theorie over ouderschap en de methodiek van ouderbegeleiding. Daarvoor is het nodig om de begrippen uit die theorie ter discussie te stellen, en om praktijkervaringen met elkaar te delen. In dit nummer doen we beide.

Praten met ouders over ouderschap, opvoeden en de steun die zij nodig hebben. Hoe doe je dat? De nieuwe Jeugdwet pleit voor meer aandacht voor wat ouders zelf kunnen en voor een steunend en verbindend netwerk om het gezin heen. Ouders worden in het nieuwe jeugdbeleid getypeerd als regisseur, maar wat hebben ouders nodig om regisseur te kunnen zijn? En wat vraagt dit van hulpverleners. Hoe geef je samenwerking met ouders vorm en help je hen regie te krijgen en houden? Deze vragen kwamen op 16 april 2014 aan de orde tijdens het 2e Landelijk Congres Ouderschapskennis waarvan het programma werd samengesteld in samenwerking met de redactie van dit tijdschrift. De artikelen in dit en het komende nummer geven hiervan een weerslag.

Of ik gegroeid ben als ouder?
Tjonge, wat een vraag. In ieder geval wel in mijn ouderlijk bewustzijn.
Ik herinner me nog goed dat ik - pas bevallen - de verpleegsters in de gang van het ziekenhuis hoorden praten over 'de moeder van Martijn’. Het duurde even, waarschijnlijk enkele seconden, voordat het tot me doordrong: 'hé, dat ben ik! Het was nog even wennen aan deze nieuwe status. Erg wennen, zo bleek later. Mijn eersteling bleek een aangeboren afwijking te hebben. Zo werd ik moeder van een patiëntje, die dagelijks hopend, wakend en rouwend in de rolstoel de intensive care werd ingereden. Ons besef van verantwoordelijk-zijn, aanvankelijk een waakvlammetje, werd opgelaaid door de talloze beslissingen die wij als ouders moesten nemen over ons kind. Wie mij als moeder daarna ook heeft aangesproken - andere kinderen, een leerkracht, een voetbaltrainer - dit kind heeft een niet weg te denken plaats ingenomen in mijn ouderlijk bewustzijn, mede door zijn moeizame start. Want als er al iets is dat die beschermende ouderlijke oerreflex stimuleert dan is het wel de wetenschap dat je kind er ook niet meer had kunnen zijn. Dit relativeert overigens tegelijk veel opvoedproblemen.

Kanttekeningen bij een dubieuze vakterm

Het woord ‘ouderschapsgroei’ duikt de laatste jaren opeens opvallend vaak op in onze vakliteratuur. Een hogeschoolstudent interviewt me erover; iemand wil er een bundel aan wijden, en nummer 17.2 van OK bevat 7 bijdragen over ‘Ouderschapsgroei binnen opvoedingsondersteuning’. In één daarvan heet het ‘een van de centrale begrippen’1 in mijn theorie over ouderschap. ‘Dat kan toch niet waar zijn?’ denk ik ongerust. Of... staat het toch in een van mijn boeken? -Jazeker: in alle drie de eerste delen van het Handboek Methodische Ouderbegeleiding (HMO) noem ik het, met dezelfde argeloosheid als de auteurs van vandaag. In mijn proefschrift2 (PS) staat het zeven keer als 'parental growth’, en zo’n 20 pagina’s van HMO-23 (1996) gaan over ouderschapsgroei!