Een atlas voor het stiefgezin

Liesbeth Groenhuijsen beschrijft in Een atlas voor het stiefgezin de reis die de verschillende betrokkenen gaan afleggen bij de vorming van het nieuwe gezin. Ogenschijnlijk heeft iedereen hetzelfde doel voor ogen: samen een nieuw geheel smeden waarin de volwassenen als partners nieuw geluk vinden en waarin de kinderen zich goed kunnen ontwikkelen. Na een weergave van de feiten volgt een beschrijving van de voorbereiding, valkuilen, en uiteindelijk de feitelijke vorming van het nieuwe gezin. In de beschrijving zijn stukjes theorie opgenomen en vermelding van de kennis die wetenscahppelijk onderzoek heeft opgeleverd. Elk onderdeel wordt afgesloten met een aantal praktische adviezen. Voor stiefouders en aanstaande stiefouders, opa's en oma's, hulpverleners die vakmatig met stiefgezinnen te maken hebben.

Zoals het bij een reis veel uitmaakt of je uitgeput bent als je eraan begint of dat je uitgerust op pad gaat, is dat ook bij de onderneming stiefgezin. Als je je dat van tevoren realiseert, is er een kleinere kans te worden overvallen door de onvermijdelijke tegenvallers. De uitgangssituatie is vaak niet zo rooskleurig. Dat geldt voor alle deelnemers.
In dit hoofdstuk ga ik eerst in op de startpositie van de volwassenen. Daarna bespreek ik die van de kinderen. Vervolgens komt het gezin als geheel aan bod. Het hoofdstuk eindigt met enkele feiten en beschouwingen over gezinnen die starten op een ondergrond van een zeer belast verleden.

Ondanks alle sombere overwegingen uit het vorige hoofdstuk, beginnen veel mensen de tocht naar het vormen van een nieuw gezin, een stiefgezin. Ze doen dat vanuit de verwachting dat het een mooie reis zal zijn, met zonnige vergezichten en met een goede afloop. De partners verheugen zich op nieuw geluk en verwachten dat het voor hun kinderen nieuwe kansen zal bieden. Dat kan ook. Een goedlopend stiefgezin kan voor kinderen de gelegenheid zijn om weer te mogen groeien in een volledig gezin, met de voordelen die dat heeft. Zoals rust, nieuw geluk en een stiefouder die de eigen ouder steunt en voor de kinderen een aanvullende opvoeder kan zijn.

Bronnen van stress

Behalve de nieuwe situatie binnen het gezin, zal de relatie met de ex-partner vaak ook weer veranderen. De vrouw die zich net begon te verzoenen met de scheiding en het feit dat haar ex goed voor de kinderen kan zorgen, raakt alle vertrouwen kwijt als de vader zonder haar medeweten zijn nieuwe vriendin bij de kinderen introduceert. Eigen emoties als jaloezie en woede zijn dan nauwelijks te onderscheiden van haar zorg om wat het voor de kinderen betekent. Nieuwe stress dus, en de relaties staan weer enige tijd op scherp. Het pijnlijkst is dat, als de nieuwe partner behoorde tot het sociale netwerk: ‘Zij ging ervandoor met mijn beste vriend…’, ‘Hij werd verliefd op mijn zus…’

Het stiefgezin is in veel opzichten verschillend van het kerngezin. We zagen al het fundament van het stiefgezin, gekenmerkt door verlies bij alle deelnemers. Maar er is meer. Ieder gezinslid wordt door de vorming van het nieuwe gezin deel van een heel complex netwerk van relaties en rollen, die elkaar allemaal onderling beïnvloeden. Als er zich moeilijkheden voordoen, is het goed om je af te vragen welke rollen mogelijk in het geding zijn.

De werkelijke samenvoeging van de twee gezinnen op het moment dat je met je partner en zijn of haar kinderen gaat samenwonen, is de afsluiting van een periode van hard werken en het begin van een nieuwe forse taak. Als het allemaal lukt, kan het nieuwe gezin – zoals gezegd – mooie kansen bieden aan alle deelnemers.

In die oude verhalen gaat het bijna altijd om stiefmoeders. Over stiefvaders hoor je weinig. In de moderne stiefgezinnen is juist relatief vaak sprake van een stiefvader. Dat komt onder andere omdat kinderen na scheiding nog altijd in het overgrote deel van de gevallen bij hun moeder wonen, met een vorm van omgang met de vader. De stiefouder die er eventueel bij komt, is dan een vaderfiguur. Recent is hierin een verschuiving waar te nemen: steeds meer ouders proberen na scheiding een vorm van gezamenlijk ouderschap te realiseren. De gedachte daarachter is uiteraard dat het voor kinderen van belang is om met beide ouders een waardevolle en betekenisvolle relatie te behouden.